Tiếp tục loạt bài với chủ đề “Theo dấu chân Tiên tổ” của tác giả Liên Quốc, phòng Anh Duệ Hoàng Thái Tử, ban biên tập xin giới thiệu bài thứ tư ghi lại dấu tích có liên quan đến Đức Thành Thái tại Vũng Tàu nhân dịp ngày sinh của Ngài (14/03/1879).
Nơi đây, Hoàng đế Minh Mạng từng cho xây dựng Pháo đài Phước Thắng để kiểm soát cửa biển Cần Giờ. Pháo đài này là nơi đã nổ phát súng đầu tiên (10.2.1859) vào hạm đội Pháp khi chúng tấn công Sài Gòn – Gia Định (bằng đường biển) và đã cản trở được bước tiến của quân Pháp trong 1 ngày đêm. Đó là một chiến tích oanh liệt của quân và dân Vũng Tàu trong buổi đầu kháng chiến chống Pháp.
Sau khi chiếm được quyền cai trị Đông Dương, chính quyền Pháp đã cho san phẳng pháo đài để xây dựng một dinh thự dùng làm nơi nghỉ mát cho các quan Toàn quyền Đông Dương.
Đề án được chính Toàn quyền Paul Doumer phê chuẩn và chính ông cũng là người đặt tên cho dinh thự này là Villa Blanche, theo tên của con gái ông là bà Blanche Richel Doumer.
Công trình được khởi công vào năm 1898, mãi đến năm 1923 mới hoàn thành. Do màu sơn bên ngoài nên người Việt quen gọi dinh thự này là Bạch Dinh.
Paul Doumer chưa kịp sử dụng dinh thự này thì phải về nước. Người kế nhiệm là Paul Beau có lẽ mới là người đầu tiên sử dụng nó.
Tuy nhiên, đến tháng 9 năm 1907, nơi này được dùng làm nơi giam lỏng cựu hoàng Thành Thái. Ngài sống tại đây trong gần 10 năm. Dân địa phương kính trọng Ngài, nên còn gọi Bạch Dinh là Dinh Ông Thượng.
Trong thời gian này đức vua có làm bài thơ như sau:
Sầu Tây Bể Cấp
Sống thừa nào có biết hôm nay
Nhìn thấy non sông đất nước này
Sừng ngựa chưa quên câu chuyện cũ
Ruột tằm chín khúc mối sầu tây [1]
Thành xuân muôn dặm mây mù tịt
Bể cấp tứ bề bủa sóng vây [2]
Tiếng súng ngày đêm như khúc nhạc
Dẫu cho sắt đá cũng chau mày.
Ngày nay đến Bạch Dinh, du khách lần theo lối đi rải đầy hoa điệp vàng và hoa sứ trắng, chếch lên phía trái của sân chính Bạch Dinh để được xem bài thơ của vua Thành Thái (được khắc và dựng trang trọng trong một nhà bia). Bài thơ qua bao nhiêu năm vẫn có sức sống mãnh liệt với những người yêu quý vị vua này.
Năm 1916, cựu hoàng Thành Thái cùng con trai là cựu hoàng Duy Tân bị đưa đi đày ra đảo Réunion. Bạch Dinh được sử dụng trở lại là nơi nghỉ mát của các Toàn quyền Đông Dương.
Năm 1934, Bạch Dinh được nhượng lại để làm nơi nghỉ mát cho Hoàng đế Bảo Đại và Hoàng hậu Nam Phương.
Trong những năm sau đó, dinh luôn được dùng làm nơi nghỉ mát của nguyên thủ hoặc các quan chức cao cấp của chính quyền Việt Nam Cộng hòa.
Sau năm 1975, có thời gian dinh không được sử dụng vào mục đích cụ thể nào trước khi chính thức được chuyển thành một địa điểm du lịch. Ngày 4 tháng 8 năm 1992, Bạch Dinh đã được Bộ Văn hóa-Thông tin công nhận là Di tích lịch sử văn hóa quốc gia.
Kính phục Hoàng Đế Thành Thái, một vị vua yêu nước thương dân, có tư tưởng canh tân nhưng cuộc đời gặp nhiều uẩn ức.
Chú thích:
Hai câu này trong bia ở Bạch Dinh khắc:
[1] “Ruột tằm đòi đoạn mối sầu Tây”
[2] “Bể Cấp tứ bề sóng bủa vây”
